Қалжан ахун (шын аты Қалмұхаммед Абдоллаұлы) — Қазақстанның діни-ағартушылық қызметімен аты шыққан белгілі дін қызметкері, ахун, халық ағартушысы. Ол 1862 жылы қазіргі Қызылорда облысының Шиелі ауданында дүниеге келген. Оның өмірі мен еңбегі ХХ ғасырдың алғашқы жартысында қазақ қоғамында ислам дінін насихаттау мен білім беру саласындағы маңызды оқиғалармен байланысты болды.
Ерте өмірі мен білімі:
Қалжан ахун жас кезінде білімге құштарлығымен ерекшеленді. Ислам дінін терең зерттеуге деген ынтасы оны жасынан медреселерге алып барды. Ол Түркістан, Бұхара және Хиуа сияқты ортаазиялық қалалардағы беделді медреселерде білім алған. Оның діни және ағартушылық қызметінің негізі осы кезеңдерде қалыптасты. Қалжан ахун бұхаралық медреседе оқуын аяқтап, елге қайтқан соң ислам дінін таратумен және білім берумен айналыса бастады.
Діни-ағартушылық қызметі:
Қалжан ахун діни қызметімен қатар, халық арасында білім мен ағартушылықты дамытуға ерекше көңіл бөлген. Ол ауыл-ауылдарды аралап, медреселер ашып, халықты сауаттандыруға күш салды. Оның бастамасымен көптеген оқу орындары ашылып, онда Құран, шариғат, грамматика, математика сияқты пәндер оқытылды.
Қалжан ахунның қызметі кеңестік кезеңде де жалғасты. Ол сол уақытта діни білім беру қиын болғанына қарамастан, білім беру жұмыстарын тоқтатпаған. Кеңес үкіметі дінді шектеуге тырысқан кезде де Қалжан ахун діни-ағартушылық жұмысын жандандырды. Ол өзінің қызметімен ислам дінінің құндылықтарын, оның адамгершілік пен моральдық негіздерін қазақ халқына жеткізіп отырды.
Қалжан ахунның рухани мұрасы:
Қалжан ахунның есімі исламның қазақ қоғамындағы рөлін айқындаушы тұлғалар қатарында сақталды. Оның еңбектері мен діни қызметі тек исламды насихаттаумен ғана емес, сондай-ақ қазақ мәдениеті мен білімінің дамуына үлес қосуымен де ерекшеленеді. Ол дін мен білімді қатар дамытудың қажеттілігін түсініп, осы бағытта белсенді жұмыс істеген.
Қалжан ахунның рухани мұрасы бүгінгі таңда да маңызды болып табылады. Оның есімімен аталған көптеген орындар мен мекемелер бар, сонымен қатар, оның діни-ағартушылық қызметі қазақ халқының тарихында мәңгілікке қалды.
Басынан өткен оқиғалары:
Қалжан ахун халық арасында жиі жүріп, ауылдарда дәрістер беретін болған. Бірде, ол кедей ауылға барып, сауатсыз балаларға білім беріп жатқанда, бай адам келіп, оны сынап, кедейлерге білім берудің пайдасы жоқ екенін айтады. Сонда Қалжан ахун бай адамға: «Кедей болу — білімсіздікпен байланысты емес. Білім беру — адамның жанын байытады, ал жан байлығынан асқан байлық жоқ» деп жауап берген екен. Бұл әңгіме оның халыққа деген жанашырлығын және білімге деген терең сенімін көрсетеді.
Батылдығы мен қайсарлығы:
Қалжан ахунның басынан өткен оқиғаларының бірі Кеңес өкіметі кезіндегі діни қызметінің шектелуімен байланысты. Кеңес билігі дінді насихаттауға тыйым салған уақытта, ол өзінің қызметін құпия түрде жалғастырып, ауылдарда жиналған адамдарға діни дәрістер оқыған. Бірде, билік өкілдері оның дәріс өткізіп жатқан жеріне келеді. Сонда Қалжан ахун олардан қорықпай, керісінше оларға Құраннан үзінділер оқып, діннің маңызын түсіндіреді. Бұл әрекеті оның батылдығын, сеніміне беріктігін және рухани күші мол адам болғанын көрсетеді.
Әділдігі:
Қалжан ахун әділдік пен шындықты жоғары қоятын адам болған. Бірде ауылдың бай адамы даулы мәселе бойынша ахунға келіп, өз жағына шығаруды сұрайды. Алайда ахун оның өтінішін орындамай, шындықты айтып, әділ үкім шығарады. «Әділдік – Алланың ісі. Мен Алла алдында жауаптымын», — деген екен ол сол кезде. Бұл оқиға оның әділдікке деген адалдығын көрсетеді.
Жарық түйе туралы аңыз:
Қалжан ахунның рухани күшіне қатысты тағы бір қызықты қисса халық арасында кең таралған. Бірде, түнде жол жүріп келе жатқан Қалжан ахунның түйесі жолда қалып қояды. Сонда ахун дұға етіп, түйенің жанына жарық түсіп, оны аман-есен жолға салады. Бұл оқиға оның дұғасының қабыл болатынын және Алламен ерекше байланысы барын айқындаған оқиға ретінде халық есінде қалған.
Бұл қиссалар Қалжан ахунның рухани дүниесі бай, әділ, батыл, және білімді адам болғанын көрсетеді. Әрі Алла Тағала Құранның Юнус сүресінде (62-аят): “Біліп қойыңдар, расында, Алланың әулие құлдары үшін (әсіресе, ақиретте) ешқандай қорқыныш жоқ һәм олар әсте мұңаймайды” деп баяндағандай, ахунның білімі екі дүниесінің азығы һәм нұры болды десек артық айтпағанымыз.
Қалжан ахун 1916 жылы өмірден озды. Оның ұрпақтары мен шәкірттері оның рухани мұрасын жалғастырып, Қазақстандағы ислам дінінің таралуына және мәдени-ағартушылық жұмыстарына үлкен үлес қосты.
Ербол Серікбайұлы,
Талғар ауданы, Достық мешітінің имамы
