Жіті ішек жұқпалары (ЖІЖ) – асқазан-ішек жолдарының моторикасының бұзылуымен, іштің өтуімен, уланумен, сусызданумен сипатталатын кең ауқымды жұқпалы аурулардың тобы. ЖІЖ барлық жұқпалы аурулардың ішінде екінші орынды алатын (жіті респираторлық инфекциялардан кейінгі) кеңінен таралған патологиялық үрдіс.
ЖІЖ қоздырғышы – ішек қызметін бұзатын көптеген бактериялар мен вирустардың тобы. Жұқпаның қоздырғыш көзі – науқас адам немесе ЖІЖ қоздырғышын тасымалдаушы. Көбінесе ЖІЖ-ң жеңіл жəне симптомсыз түрімен ауырған науқастар қоршаған адамдарға қауіпті. ЖІЖ жыл бойы тіркеледі, ал жаз айларында сырқаттанушылық күрт жоғарылайды. Себебі, дəл осы кезде қоздырғыштардың сыртқы ортада сақталуына жəне олардың тағамда, суда өсіп-өнуіне қолайлы жағдай туындайды.
Негізгі берілу жолы – фекалді-оральді (қоздырғыш науқас организмінен нəжіс арқылы шығып, сау адамның организміне ауыз арқылы түседі). Берілу факторлары нəжісімен ластанған тағам, су, тұрмыстық заттар, ойыншықтар болып табылады, ЖІЖ-ын қабылдаушылық жоғары. Жұқтыру қаупі организмге түскен қоздырғыштың мөлшеріне, патогенділігіне (жұқпаның организмге жұғу қабілеті), сонымен қатар ағзаның жеке ерекшеліктерімен байланысты. Жіті ішек жұқпаларына көбінесе ерте жастағы сəбилер, шала туылғандар жəне жасанды тамақтанудағы балалар ерекше сезімтал келеді. Ауру кезеңдері: инкубациялық – бірнеше сағаттан 7 күнге дейін, аурудың өршу жəне жазылу кезеңдері болып бөлінеді. Əр кезеңнің ұзақтығы қоздырғыштың этиологиясына, аурудың клиникалық түріне жəне ауырлығына байланысты. Жіті ішек жұқпаларының негізгі клиникалық көрінісі: дене қызуының көтерілуі, іштің ауыруы, іштің өтуі, жүрек айну, құсу, əлсіздік болып табылады.
ЖІЖ-ң алдын алу үшін келесі шараларды ұстану қажет:
1.Қауіпсіз азық-түліктерді таңдау. Азық-түліктерді бейберекет сауда орындарынан емес тек дүкендерден, арнайы жабдықталған базарлардан алған жөн. Тез бұзылатын өнімдерді (кулинарлық өнімдер, шұжық, сүт өнімдері жəне т.б.) сатып алу кезінде оларды сақтау жəне сатылуына назар аудару қажет, себебі бұл өнімдер +2 +6 °C температурада, тоңазытқышта сақталуы тиіс. Жарамды мерзімі аяқталған азық-түліктерді қабылдауға болмайды.
2. Тағамды мұқият əзірлеу. Көптеген шикі өнімдер, негізінен құс еті, ет жəне шикі сүт патогенді микроорганизмдермен ластанған. Өнімді қайнату (қуыру) кезінде бактериялар жойылады, бірақ тағамның барлық бөлігінде температура кем дегенде 70°С-қа көтерілу қажеттігін есте сақтаңыз.
3. Дайындалған асты кешіктірмей қабылдау. Дайындалған ас бөлме температурасына дейін суыған жағдайда, микроорганизмдер өсіп-өне бастайды. Осындай жағдайда неғұрлым ұзақ тұрса, соғұрлым улану қаупі де жоғары болады. Сондықтан, өз-өзіңді қауіпсіздендіру үшін дайындалған асты кешіктірмей қабылдаған жөн. Дайындалған тағамды бөлме температурасында 2 сағаттан артық қалдырмаңыз. Асты тоңазытқышта болса да ұзақ уақыт сақтамаңыз.
4. Алдын ала дайындалған тағамды мұқият ысыту. Бұл сақтау кезінде өсіп-өнген микроорганизмдерден (тағамды дұрыс сақтау микроорганизмді жоймайды, тек белсенділігін төмендетеді) қорғануға арналған ең ұтымды шара.
5. Қолды жиі жуу. Дəретханаға барғаннан кейін, тағам даярлау алдында жəне тағам даярлау барысында əрбір үзілістен кейін қолдарыңызды мұқият жуыңыздар. Балық, ет жəне құс еттері сияқты шикі өнімдерді бөлшектегеннен кейін, қолыңызды тағы да сабындап жуып барып, басқа дайын өнімдерді өңдеуге кірісіңіз. Ал егерде Сіздің қолыңызда инфицирленген жара болса, онда міндетті түрде тағам даярлау алдында жараны таңу, пластырь жабыстыру қажет.
6. Ас үйді мінсіз тазалықта ұстау. Тағам оңай ластанатындықтан, тағам даярлауға арналған кез келген жұмыс беткейі, тағамды дайындауға арналған ыдыс, бөлшектеу құралдары мінсіз таза болуы тиіс.
7. Таза суды пайдалану. Ішуге, тағам даярлауға, ыдыс жууға таза судың маңызы зор. Ішуге қайнатылған немесе бөтелкедегі суды пайдаланған жөн.
А. Жаксыбаева,
«Талғар аудандық ҚДСБ» РММ бас маманы.
