Тіл-тіршілігіміздің тірегі, ұлтымыздың жүрегі. Жүрегі ұлтым деп, жұртым деп соққан әр адамның, әрбір азаматтың бойында еліне, жеріне, тіліне деген асқан құрмет мен зор сүйіспеншілік болуы керек. Мұндай ұлы сүйіспеншіліктің өшпес үлгісі мен үрдісін ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлынан бастап барлық алаш арыстарының болмысынан осындай қасиетті мінезді танып-біліп келе жатырмыз.
Тарихқа сәл шегініс жасар болсақ тілімізді менсінбеу мен оған деген құрметсіздік өткен ғасырдың жиырмасыншы жылынан басталады. Келмеске кеткен кеңестік қызыл империяның тілімізге шабуыл жасап, тілін жою арқылы қазақ ұлтын жойып жоқ қылуды көздеген солақай саясатын жақсы білеміз.
Алаш арыстары бұл саясатқа ашық қарсылықтарын білдіріп, ұлы ағартушымыз Ахмет Байтұрсынұлы:
«Сөзі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады»— деп зар төксе, жалпақ жұртқа жан-тәнімен «Оян қазақ!»- деп жар сала ұрандаған Міржақып Дулатұлының (1926 жыл 27 мамырда «Ауыл тілі» газетінде ) жарық көрген
«Қазақ тілінің мұңы», «Мыңбайұлы Жалау жолдасқа» деген қазақ тілінің шағым диалог мақаласында:
«Мен заманымда қандай едім?
Мен-ақын, шешен, ділмар бабаларыңның бұлбұлдай сайраған тілі едім ғой. Мөлдір судан да таза едім.
Жарға соққан толқындай екпінді едім.
Мен-наркескендей өткір едім. Енді қандаймын? Кірлеп барамын, былғанып барамын, жасыдым, мұқалдым, мен не көрмедім!..»- деп қазақ тілінің қасіретті мұң-зарын айта келіп, «Қазір «көмөнес» болып кетсең де ата-бабаң қазақ еді ғой, мен солардың тілі едім ғой, не жазығым бар, ая мені!»- деп, сол кездегі коммунист қазақ билеушілеріне, олардың ана тіліне қарсы көзқарасы мен шабуылына төтеп беруге ұмтылады.
Сөйтіп:
Тіл-тірегі, тіл- жүрегі халқымның!
Тіл тұрғанда құны да жоқ алтынның.
Жаны ауырып, іздейтұғын жоқшысы ол,
Дәстүр-ғұрып, ата-баба салтымның- деп, көкіректегі шемен боп қатқан шерімізді көзіміздің жасыменен жібітіп, жігерімізді бор кеміктей үгітіп келе жатқанымызға да ғасырдан асып барады екен.
Бүгінде біз әлем алдында мойындалған тәуелсіз елміз.Тәуелсіздіктің айшықты белгісі жері, елі, сол елінің ерекшеліктерін еске салып тұратын елтаңбасы мен әнұраны әрі мемлекеттің тілі екендігі айтпаса да түсінікті. Сол себепті де мемлекеттік тілімізге деген құрметіміз мемлекетімізге деген құрмет болып табылады. Қандай жағдайда да тілдік кемсітушілікке жол бермеу-өзінің ұлты менен нәсіліне қарамастан мемлекетімізді мекен етіп жатқан барлық этнос өкілдерінің басты борышы болуға тиіс.
Еліміздің кез келген азаматы ұлтына қарамастан өз елі мен жерінің тарихын, өнері мен мәдениетін, мемлекеттік тілді толық біліп меңгеруі керек.
Бүгінгі жастар-ертеңгі ел тірегі, келешегіміздің кепілі саналатын әр жас буынның ойына да бойына ұлттық тәлім-тәрбиені дарытып, мемлекеттік тіліміздің қолданылуы мен оның өмір сүруіміз үшін ауадай қажет екендігін бүгіннен бастап санасына сынадай сіңіріп өсіруіміз қажет.
Тіл-достықтың кілті. Тіл-татулықтың тірегі. Түріміз басқа болғанмен тілегіміз бір, жүзіміз басқа болғанмен жүрегіміз бір Қазақстан деп аталатын тәуелсіз Отанымыздың барлық азаматтарының басын қосып ұлт ретінде ұлы мақсаттарға ұйыстыратын негізгі мемлекеттік тіліміз яғни қазақ тілі екендігін мойындауымыз керек.
Ол үшін тәрбие басы тал бесіктен басталатынын ескерсек ұлтына қарамастан әр отбасы өз балаларын отбасы ошақ қасынан бастап елді, жерді сүюге, әр этнос өкілдері өзінің туған ана тілдерін қадірлей отырып, ең бірінші кезекте қазақша сөйлеп, қазақша үйренулеріне ерекше мән берулері керек.
Мектеп-ұлттың келешегі, келбеті. Бет- бейнесі мен беделі. Білімнің жанған шырағы десек, ал бөбекжайлар мен балабақша сол білімнің бастау бұлағы.
Ендеше осыны түсінген әрбір ата-ана қандай этнос өкілі болмасын өзінің баласының болашағын ерте бастан ойласа қазақша бөбекжайлар мен балабақшаға, қазақша мектепке беріп, балауса балғын күнінен мемлекеттік тілдің мәні менен мәнісін терең ұқтыруға тиіс.
Қазақша ән айтып, өлең оқып, би билеп, музыкалық аспаптар мен әр түрлі спорт пен өнер үйірмелеріне қатыстыру арқылы ғана ұл-қыздарына ел сүйгіш, Отан сүйгіштік рухтағы патриоттық тәрбиені бере алады.
Бала біздің болашағымыз. Балада тұрған еш нәрсе жоқ.Тек баланың бойында ғана болатын табиғи таза, болмысы бұзылмаған пәкиза пәк сезімдерін семдіріп алмастан елді сүю, жерді сүю, тілді сүю секілді ең ұлы да құнды қасиеттерді жас күнінен бастап өнбойына сіңіуіміз керек.
«Болашаққа жаям десең атыңды,
Бал бөбекке қызмет қыл татымды».
«Қатты тәртіп көрсе бала бүгінде,
Еңбегімен қуантады түбінде».
«Ертең өзің қалмау үшін табаға,
Жақсы өнеге көрсете біл балаға»- деген екен сон-оу ғасырда өткен әйгілі Жүсіп Баласағұн бабамыздың даналық сөзі кімге де болса бағыт-бағдар.
Жақсы сөздің жаттығы жоқ. Жақсы сөзді кімнің айтқаны және қайсы тілде айтқанына қарамауымыз керек. Оның ерекшелігі сол танымды да тағлымды сыры терең тәрбиелік маңызына қарауымыз керек.
Сөзді кие тұтып, ерекше құдірет көріп, ұрпағын сөзбен ғана тәрбиелеген есті бабаларымыз «Жақсы сөз-жарым ырыс» дегенді де сондықтан айтса керек.
Бүгінгі тіл мен тәрбие туралы бас қосуымыздың негізгі бағыты қандай да бір тілдік кемсітушіліктерге жол бермеу керектігі туралы болғандықтан оны болдырмау мен алдын алудың алғы шарттары ретінде тіл тәрбиесін тал бесіктен бастау алатындыдығын мойындау керек.
Әңгіме жастар тәрбиесі туралы болғанымен бұл жауапты жұмысты іске асыратындар жастар емес үлкендер ғой. Сондықтан да бала тәрбиесін үлкендерден бастау керек.
Ал мұндай жауапкершіліктен үлкендер қашпау керек.
Тіліміздің беделін биіктетіп, төрге шығару жолында үлкендерге де ескерте айтып кететін бір-екі ауыз уәжіміз бар ағайын!
«Біз 134 түрлі ұлттың өкілдері тату-тәтті өмір сүріп жатқан көп ұлтты мемлекетпіз»-деп асыра сілтеп, әсіре мақтанға жол бере сөйлеуіміздің өзі үлкен қателік. Әуелі бұл сөзіміздің басымызға «таяқ» болып тиіп, мемлекеттік тіліміздің жолына тас қамалдай етіп бекітіп тастаған тосқауыл екенін түсінетін кезіміз жетті.
Әрине, бізге татулық, достық, ынтымақ пен бірлік- ауадай керек ең қажетті қазынамыз екені рас.
Онсыз әсте ел болу да мүмкін емес.
Алайда айтпағым «көп ұлттымыз»-деп орынды-орынсыз ұран салып жүргеніміз дұрыс емес. Біз көп ұлтты емес көп этносты елміз. Құрттың атын жаңылтып малта қойыпты демекші, біздегі көп ұлтты деп жүргендеріміз диаспора.
Ұлт пен диаспораның ара жігін ажыратып айтуды ұмытпауымыз керек!
Кез келген елді жалқы ұлттық (мононационально) деп мойындау үшін сол ұлттың бүкіл тұрғындар санының 67% үлесі болса жеткілікті екен.
Бұл халықаралық құқықтық пен өркениеттік қағидасының тұжырымдамасы болып табылады.
Егер біз ең байырғы және ерекше беделді, бүкіл әлем мойындаған халықаралық құқық қорғаушы «ФРИДОМ ХАУС» атты ұйымның (оның қамқоршыларының санатында З.Бежинский, Б.Ричадсон, К.Адельман секілді атақты саясаттанушылардың құжаттарын қарасақ онда айқын да анық мынандай анықтама берілген:
«Тұрғындарының үштен екі бөлігінен астам үлесі бірегей этнос тобына жататын ел жалқы ұлттық (мононациональная), ал осы үлес үштен екі бөлігінен аспаса, ол көп ұлтты (многонациональная) деп аталынады» делінген.
Енді елімізде жүргізілген тұрғындарымыздың соңғы санағының нәтижесі: (27.02.2009 ж) еліміздегі қазақ ұлтының үлесі 67,8% пайызын құрап, жалпы халық санының үштен екі межесінен асып кеткендігін мәлім етіп тұр.
Егер жоғарыдағы келтірілген халықаралық беделді, қағидалық анықтамаға сүйенсек, Қазақстан жалқы (мононациональная) мемлекеті болып табылады.
Сондықтан да бұл халықаралық құқықпен өркениеттік тұжырымдамасына ерекше тоқталып жатқан себебіміз, біздер көп ұлтты емес монаұлтты мемлекет екенімізді мойындап өзгелерге де мойындатуымыз керек.
Тіл тәрбиесі төңірегіндегі ойымыздың қортындысын еліміздің басты басылымы «Егемен Қазақстан» газетіне берген сұхбатында мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаев балабақшалар мен мектептерде мемлекеттік тілді көтеруді басты назарда ұстау қажет екендігіне тоқтала келіп:
«Біз мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру бағытындағы жұмыстарды үздіксіз жалғастыра береміз»- деген болатын.
Ал 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына жолдауында:
«Ата заң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Бұл-қазақ тілі. Болашағын Отанымызбен байланыстыратын әрбір азамат қазақ тілін үйренуге көп ден қоюға тиіс. Бұл Отаншылдықтың басты белгісі болып табылады»-десе,
«Қасіретті қаңтар оқиғасына» байланысты өзінің «ХАБАР» телеарнасында берген сұхбатында да:
«Жалпы мемлекеттің мәселесін мемлекеттік тілде айтуымыз керек. Тіліміздің бізден басқа ешкімге керегі жоқ. Сондықтан да оған ең алдымен өзіміз құрмет көрсетуіміз керек»-деп тайға таңба басқандай, соқырдың қолына таяғын ұстатқандай етіп айтып берді.
Енді осыдан кейін күн өткен сайын құндылығы мен қажеттілігі артып келе жатқан ана тіліміз, мемлекеттік тіліміз бен ресми қатынас тілі (орыс тілін) салыстырып та алыстырып, «бізде қос тілдіміз» деп жарыстырып жатудың еш қажеті жоқ.
Бүкіл дүние жүзіндегі түркі әлемінің ортақ тілі болып табылып, таңдалып жатқан қасиетті қазақ тіліміздің, яғни мемлекеттік тіліміздің елімізді мекен етіп жатқан бір атаның баласындай, бес саусақтың саласындай барлық диаспоралар мен этнос өкілдерінің ортақ тілі, яғни қарым- қатынас тілі бола алатындығына ешкімнің де күдік күмәні болмасын!
Тек қана бізге ынтымақ бірлігімізді сақтап, жастарымызға Отансүйгіштік тәрбиемізді беруге аянбайық!
Тәрбие басы-тал бесіктен басталатынын берік есте сақтап алға қарай қарыштай берейік!
КАМНҰР ТӘЛІМҰЛЫ,
ақын, сазгер, Алматы облысының Бас биі,
Талғар ауданының Құрметті азаматы
