Декреттік демалысқа миллион теңгемен шығуға болады. Оның бірнеше тәсілі бар. Жүктілікті жоспарлап жүрген болсаңыз, дәл осы жолмен өзіңіздің декреттік төлемдеріңізді көбейтуге мүмкіндік бар. Бұл жөнінде қыз-келіншектерге ақыл-кеңес беріп жүрген қаржыгер – сарапшы Қамария Жангелдіқызымен сұхбаттасып, анық-қанығын сұрап білдік.
Декреттік төлемдер деп босануға дейінгі, босанудан кейінгі және бір жасқа дейінгі жәрдемақыны айтады. Босанудан кейінгі ақша немесе «сүйінші ақша» деп аталатын баланың тууына байланысты берілетін жәрдемақы ол тұрақты болып келеді. Осы жерде жұмыс істейтін әйелдерге босануға дейінгі жәрдемақыны не себепті алатынын түсіндіріп кеткен жөн. Оның себебі сіз үшін жұмыс берушіңіз әлеуметтік сақтандыру қорына аударым жасайды. Яғни, әлеуметтік сақтандыру қорына ақша төленеді. Қарапайым тілмен салыстырып айтқанда, мысалы, сіз көлігіңізді сақтандырасыз, көлігіңіз апатқа ұшырайтын болса, сақтандыру компаниясы өтемақы қайтарады деген сөз. Тұрақты жұмыс істеп, әлеуметтік сақтандыру қорына ақша аударылып отырса, сіз жұмысқа қабілетсіз болған жағдайда сақтандыру қоры ақша төлейді. Жүктіліктің жетінші айынан кейін жұмыс істеу сіздің және балаңыздың өміріне қауіпті болғандықтан сақтандыру қоры ақша бөледі. Сондықтан «босануға дейінгі жәрдемақы зейнетақыдан есептеледі екен» деп шатаспаған жөн. Босануға дейінгі жәрдемақы әлеуметтік сақтандыру қорынан есептеледі.
– Егер жүкті әйел жұмыссыз болса, әлеуметтік төлем жүргізіледі ме?
– Зейнетақы қорына жеке тұлғалар өз атынан төлем жүргізе алады. Ал әлеуметтік төлемдерді олай төлеу мүмкін емес. Әлеуметтік төлемді сіз үшін жұмыс беруші төлейді немесе жеке кәсіпкер ғана өз-өзіне төлей алады. Сондықтан сіз жұмыс істемей, үйде отырған болсаңыз, жеке кәсіп ашу арқылы жеке кәсіпкер ретінде тіркелу арқылы ғана әлеуметтік төлемдерді жасай аласыз.
Егерде сіз белгілі бір жерде жұмыс істеп, айлығыңыз белгілі бір межеге жетпесе, жеке кәсіпті тіркеу арқылы қалған жетіспей тұрған соманы толықтыруыңызға болады. Қазақстанда әлеуметтік сақтандырудың жоғарғы сомасы 7 АЕК. Ал төменгі айлық көрсеткіші – 42 500 теңге. Сонда декретке төленетін жоғарғы табыс 297 500 теңгеден есептеледі. Сіз осы соманың 3,5%-ын әлеуметтік сақтандыру қорына аударасыз. Яғни, 10 413 теңге.
Босанғанға дейін жәрдемақыны миллион теңгеге жеткізу үшін сіздің соңғы 12 айдағы ай сайынғы табысыңыз 280 мың теңгеден кем болмауы керек. Сіз жұмыс істемейсіз делік, бірақ үйде отырып торт пісіресіз немесе интернетте киім сатасыз. Яғни, сіздің осы уақытқа дейін тастамай айналысып келе жатқан кәсібіңіз бар. Бірақ сіз оны осы уақытқа дейін заңдастырмадыңыз. Көбісі салықтан қашады. Оны артық шығын деп есептейді. Сөйтіп, тіркеуден бас тартады. Бұл жерде үлкен құпияның бетін ашқан жөн. Егер оны тіркететін болсаңыз, үлкен олжаға кенелесіз. Жеке кәсіпкер ретінде (ИП) тіркеліп, өзіңізге әлеуметтік төлем мен зейнетақы аударасыз. Оны сіз кейін осылай декреттік демалысқа шыққан кезде босануға дейінгі жәрдемақы арқылы өзіңізге қайтарып аласыз. Сондықтан да ең бірінші қадам – өзіңізді жеке кәсіпкер ретінде тіркеу.
– Жалпы қанша төлейміз?
– Мысалы,табысыңыз 297 мың дейік. Бұл шамамен орташа көрсеткіш. Патенттің сауда емес түрінен 1% табыс салығы төленеді. Патент 1% (табыс салығы) – 2 970 теңге. Зейнетақы қоры 10% – 29 700 теңге. Әлеуметтік төлем 3,5 % – 10 395 теңге. Бастапқыда сіз осы 3 төлемді ғана төлейсіз. Жүктіліктің 7-ші айы болған кезде гинеколог-дәрігер еңбекке жарамсыздық парағын береді.
Алдын ала есепке тұрған кезде мынаны ескерген жөн: өзіңізде жеке кәсіпкерлік барын және еңбекке жарамсыздық парағы керек. Еңбекке жарамсыздық парағын қолға алғаннан кейін, егер сізде ИП болса, екінші бетін өзіңіз толтырасыз. Мөр қою міндетті емес. Халыққа қызмет көрсету орталығына апаратын негізгі анықтамалардан бөлек, ИП-ны растайтын құжаттардың тізімі қажет. Міндетті түрде осы 4 құжатты өткізесіз.
Оларды өткізгеннен кейін екі аптаның ішінде «расталды, босанғанға дейінгі осындай көлемде жәрдемақы аласыз» деген телефоныңызға СМС хабарлама келеді. Егер келмесе, қандай да бір қателік жібергеніңізге байланысты қайта қарауға тапсырылады. Ондай жағдай болып жатса, уайымдаудың қажеті жоқ. Құжаттар реттеліп, қалпына келтірілгеннен кейін міндетті түрде жәрдемақы қолыңызға тиеді. Босанғанға дейінгі жәрдемақыны бала 1 жасқа келгенге дейін алуыңызға болады. Сол себепті уайымдаудың қажеті жоқ. Кейін егер қажеті болмаса, ИП-ны тоқтатуға немесе жауып тастауға болады.
– Әйелдер жәрдемақы мөлшерін өз бетімен қалай есептесе болады?
– Төмендегі формула арқылы өзіңіздің қанша теңге жәрдемақы алатыныңызды есептей аласыз.
Соңғы 12 айдағы айлықтың барлығын қосасыз, сосын оны 12-ге бөлесіз немесе оны орташа айлық деп атауға болады. Бұл жерде ең маңыздысы – әлеуметтік төлем. Орташа айлықты есептеп тапқан соң оны 4,2-ге көбейтесіз.
Ескеретін жайт, босанғанға дейін берілетін жәрдемақының 10%-ын мемлекет зейнетақы қорына алып қалады. Міне, осыдан кейін шығатын соманы қолыңызға аласыз. Босануға дейінгі жәрдемақыны есептеу формуласы: соңғы 12 айдың табысы/12*4,2 – 10%. Формулада 1 жасқа дейінгі балаларға төленетін жәрдемақыны есептеуге болады. Бұл жерде соңғы 24 ай есептеледі. Орташа айлықтың сомасы анықталғаннан кейін осыны 0,4-ке көбейтесіз. Сонда өзіңіз қалаған сома шығады.
– Біздің оқырмандар сіздің сөзіңізден өзіне қажетті ақпарат алғанына сенімдіміз. Сұхбатыңызға рахмет!
Сұхбаттасқан Кәусәр Әбдікерім
